Δευτέρα 9 Ιουλίου 2012

Στα βράχια

Είχα πολύ καιρό να παρακολουθήσω τόσες ώρες συνεδρίαση της Βουλής. Βίτσιο ίσως, μπορεί να φταίει και η ζέστη που σε ακινητοποιεί στον καναπέ. Όπως και να έχει η Κυριακή ήταν ημέρα παρακολούθησης της διαδικασίας παροχής ψήφου εμπιστοσύνης στην κυβέρνηση. Όπως αναμενόταν αυτή εκδηλώθηκε με 179 ψήφους, ακριβώς το άθροισμα των βουλευτών των ΝΔ/ΠΑΣΟΚ/ΔΗΜΑΡ. Και οι υπόλοιποι 121 τέθηκαν απέναντι.

Πέραν, τώρα, των θέσεων και αντιθέσεων των κομμάτων το φαινόμενο των αλλεπάλληλων εξόδων από την αίθουσα συνεδρίασης τμημάτων της Βουλής ανάλογα με το ποιος είναι ομιλητής είναι η καινούρια πινελιά στον δημοκρατικό καμβά μας. Η ΧΑ δεν θέλει να ακούει αριστερούς - κυβερνητικούς ή μη, οι αριστεροί δεν θέλουν να ακούν τη ΧΑ, ο Σαμαράς βγάζει σπυριά με τον Καμμένο, ο Καμμένος παίρνει το κόμμα του και φεύγουν για καφεδάκι όταν μιλάει ο Σαμαράς. Μπράβο ρε μάγκες - αυτός είναι πολιτισμός. Την ίδια ώρα που...μάχεστε κατά του διχασμού του ελληνικού λαού, κάνετε καραγκιοζιλίκια λες και ο κόσμος ψήφισε ό,τι ψήφισε για να επιλέγετε ποιον θα ακούτε στην Βουλή.

Κατά τα λοιπά, ήταν το πρώτο test επαφής με την πραγματικότητα. Το όραμα της επαναδιαπραγμάτευσης, απαγκίστρωσης  και όλων αυτών των μαχητικών μηνυμάτων ατονεί μπροστά στις διαπιστώσεις των ελεγκτών. Μετά την εξόντωση του λαού και την ασφυξία της οικονομίας χωρίς την εξάλειψη της σαπίλας  που σε ένα βαθμό θα μπορούσε να δικαιολογήσει τις θυσίες, η θέση μετατράπηκε από μαχητική επαναδιαπραγμάτευση σε ενδείξεις δείγματος γραφής και αποφασιστικότητας ώστε μετά να πάρουμε και κανένα κοκαλάκι. Αναμενόμενη ήταν αυτή η γυριστή βέβαια, δεδομένου ότι κανείς δεν μας παίρνει και πολύ στα σοβαρά πια.

Παρακολουθώντας, τώρα, τη διαδικασία γυρίσματος πέραν των εκατέρωθεν αποχωρήσεων κομμάτων είχαμε και σουρεαλιστικές σκηνές όπου οι ομιλητές οποιουδήποτε κόμματος που μετέχει στην κυβέρνηση λάμβαναν το χειροκρότημα από τους υποστηρικτές του σχήματος. Χειροκρότημα από τη ΝΔ στον Βενιζέλο, χειροκρότημα στον Κουβέλη από ΝΔ και ΠΑΣΟΚ. Και έτσι...αποκαθίσταται ο πολιτικός πολιτισμός που αμφισβητήθηκε πρότερα!

Επί της ουσίας όμως, η κατάσταση δε μοιάζει και πολύ διαφορετική από πριν. Αντιθέτως, είναι πλέον επιβεβλημένη η επιτάχυνση των μέτρων που προβλέπονται στο μνημόνιο (με τις αντιδράσεις που αυτά συνεπάγονται) λόγω των καθυστερήσεων στα προηγούμενα χρόνια - αυτό θα βαφτιστεί αποφασιστικότητα. Την ίδια ώρα, η κυβέρνηση αναζητά μια δυνατή αποκρατικοποίηση ώστε να πείσει ότι μιλάει σοβαρά. Δυστυχώς, μέσα σε όλα αυτά περιλαμβάνονται εταιρίες του δημοσίου που είναι εισηγμένες στο χρηματιστήριο. Και θα ήταν λάθος να ξεκινήσεις από εκεί τις αποκρατικοποιήσεις με δεδομένο ότι το χρηματιστήριο βρίσκεται σε επίπεδα δεκαετίας '90 και ανάλογα προσαρμοσμένες είναι και οι αποτιμήσεις των εταιριών του δημοσίου.

Το χρηματιστήριο σαν προεξοφλητικός μηχανισμός θέλει καλά νέα και προοπτική. Αν πουλήσεις τον Αστέρα, τη Ζάχαρη, τον ΟΠΑΠ ή τμήματα της ΔΕΗ σε αυτά τα επίπεδα θα τα χαρίσεις. Αντιθέτως, αν ξεκινήσεις με μη εισηγμένες εταιρίες ή περιουσιακά στοιχεία η προσδοκία ενδεχομένως θα δημιουργήσει υψηλότερες τιμές και μεγαλύτερα τιμήματα που θα αποφέρουν και περισσότερα έσοδα στα κρατικά ταμεία. Διαφορετικά, θα μιλάμε όντως περισσότερο για εκποίηση και όχι για αξιοποίηση.

Η αποκρατικοποίηση υποδομών και δικτύων δεν είναι κάτι που πρέπει να γίνεται μόνο με γνώμονα την προσωρινή ανακούφιση των ταμείων. Αποτελούν καθρέφτη της λειτουργίας του κράτους. Αναφορικά με το ελληνικό κράτος είναι μια λύση λόγω της αδυναμίας εκμετάλλευσης τους με αποδοτικό τρόπο. Όμως, το ίδιο κράτος θα κληθεί να πάρει τις αποφάσεις και να παρακολουθεί μετέπειτα τον τρόπο λειτουργίας τους υπό ιδιωτικό καθεστώς. Και φυσικά, αν δεν αλλάξει το κράτος προς το καλύτερο τίποτα δε διασφαλίζει ότι τα πράγματα δε θα γίνουν χειρότερα μετά τις ιδιωτικοποιήσεις.

Στο μεταξύ η νεοσυσταθείσα κυβέρνηση συνεχίζει να ανασχηματίζεται μόνη της. Μετά τον Ράπανο, τον Βερνίκο, τις αστειότητες της ελληνικής αντιπροσωπείας στη Σύνοδο Κορυφής ήρθε η σειρά του υφυπουργού Εργασίας Νικολόπουλου να παραιτηθεί...Κι ακόμα δεν αρχίσαμε. Που να σφίξουν και τα πράγματα!

Τετάρτη 27 Ιουνίου 2012

Fail Friendly II

Σε συνέχεια του προηγούμενου post αναφορικά με τον τόκο ακολουθεί ένα πολύ απλοποιημένο παράδειγμα με σκοπό να καταδείξει την επίδρασή του.

Η ιστορία εξελίσσεται σε μια κοινωνία 4 ανθρώπων. Ένας από αυτούς είναι πάμπλουτος για τα δεδομένα του παραδείγματος (Κροίσος). Ο δεύτερος είναι άνετος και ωραίος (Πλούσιος). Ο τρίτος είναι αυτό που θα λέγαμε μικρομεσαίος (Μέσος) ενώ ο τέταρτος τα βγάζει πέρα με το ζόρι (Φτωχός). Υποθέτουμε τώρα ότι σε αυτή την κοινωνία κυκλοφορούν συνολικά 1000 νομισματικές μονάδες (ν.μ.). Προφανώς, αυτές θα έχουν κατανεμηθεί με τρόπο που να στηρίζει τον προηγούμενο ισχυρισμό περί του πλούτου του καθενός εκ των τεσσάρων συστατικών μερών αυτής της μικρής κοινωνίας. Έτσι, ο Κροίσος έχει στην κατοχή του 650 ν.μ., ο Πλούσιος 250, ο Μέσος 80 και ο Φτωχός 20.

Ο Πλούσιος προκειμένου να χρηματοδοτήσει ένα...project που σκέφτηκε ζητάει από τον Κροίσο να δανειστεί 140 ν.μ. Ο Κροίσος δέχεται με χαρά. Ο Μέσος αποφάσισε να πάει διακοπές και για να μπορέσει να ανταπεξέλθει στα έξοδα σκέφτηκε να ζητήσει από τον Πλούσιο 50 ν.μ. Ο Πλούσιος δέχτηκε υπολογίζοντας ότι δανείζοντας ένα μέρος από το δάνειο που του έκανε ο Κροίσος θα μπορεί και να χρηματοδοτεί την επένδυση του αλλά και να κερδίσει από τον Μέσο λίγα χρήματα ακόμα. Ο Φτωχός που έχει πολλά ζόρια λογαριασμούς, χαράτσια και τα φέρνει βόλτα οριακά, αναγκάζεται να ζητήσει από το Μέσο ένα δάνειο ύψους 10 ν.μ. Ο Μέσος συμφωνεί μιας και αφενός συμπαθεί τον Φτωχό πλην τίμιο συνάνθρωπό του ενώ αφετέρου ξέρει ότι μπορεί να κάνει μια χαρά διακοπές και χωρίς αυτές τις 10 ν.μ. ενώ επιστρέφοντας θα καρπωθεί και τον τόκο του δανείου του στον Φτωχό.

Στην κοινωνία μας, πλέον, έχουμε 3 δάνεια που τρέχουν ανάμεσα στα μέρη της. Συνολικά τα δάνεια είναι το 1/5 των διαθέσιμων χρημάτων: 200 ν.μ. (140+50+10) από τις συνολικά 1000 που κυκλοφορούν. Χάριν ευκολίας, έστω ότι το επιτόκιο σε κάθε δάνειο είναι 10% και ότι έχει συμφωνηθεί να αποπληρωθούν σε μία δόση μετά από ένα έτος. Το πρώτο που μπορούμε πολύ εύκολα να συμπεράνουμε είναι ότι υπάρχει ο κίνδυνος τουλάχιστον ένας από τους τρεις δανειολήπτες να μην καταφέρει να τηρήσει τα συμφωνηθεντα. Οι υποψίες μας πέφτουν στον Φτωχό χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχει κίνδυνος και με τον Μέσο ή τον Πλούσιο. Ας το αφήσουμε αυτό όμως για την ώρα. 

Το πιο σημαντικό συμπέρασμα είναι ότι σε βάθος χρόνου η κοινωνία θα έρθει αντιμέτωπη με οικονομική κρίση μόνο και μόνο επειδή υπάρχει αυτό το επιτόκιο. Έστω, λοιπόν, ότι όλοι καταφέρνουν να ανταπεξέλθουν στις υποχρεώσεις τους. Ο Φτωχός που είχε δανειστεί 10 ν.μ. επιστρέφει 11 στον Μέσο. Ο Μέσος που είχε δανειστεί 50 ν.μ. καταφέρνει να επιστρέψει τις 55 στον Πλούσιο ως όφειλε. Αυτός με τη σειρά του πετυχαίνει να επιστρέψει στον Κροίσο 154 ν.μ. και όλα φαίνονται να κυλούν ομαλά στη μικρή κοινωνία μας. Είναι όμως έτσι;

Διακρίνουμε περιπτώσεις:
  1. Ας υποθέσουμε ότι όλοι καταφέρνουν να ξεπληρώσουν τα χρέη τους όπως περιγράφηκε παραπάνω. Σε αυτή την περίπτωση έχουμε ανακατανομή εισοδήματος. Ο Φτωχός έχει γίνει φτωχότερος κατά 1 ν.μ. (όσο ήταν και ο τόκος που πλήρωσε). Ο Μέσος έχει γίνει φτωχότερος κατά 4 ν.μ. (5 ν.μ. ο τόκος που αυτός πλήρωσε στον Πλούσιο μείον 1 ν.μ. που κέρδισε από τον Φτωχό). Ο Πλούσιος έγινε φτωχότερος κατά 9 ν.μ. (14 που έδωσε ως τόκο στον Κροίσο μείον 5 που κέρδισε από τον Μέσο). Και ο Κροίσος; Ο Κροίσος, κύριε; Δεν έχασε; Ο Κροίσος κέρδισε 14 νομισματικές μονάδες από το δάνειο που έδωσε στον Πλούσιο. Πλέον η μικρή μας κοινωνία έχει αλλάξει ισορροπίες. Ο Κροίσος διαθέτει 664 ν.μ. (από 650), ο Πλούσιος 241 (από 250), ο Μέσος 76 (από 80) και ο Φτωχός 19 (από 20). Ακόμα, δηλαδή, και στην ιδανική περίπτωση όπου όλοι καταφέρνουν να αποπληρώσουν τα δάνειά τους το αποτέλεσμα είναι να μεγαλώσει το χάσμα ανάμεσα στα συνθετικά μέρη της κοινωνίας.
  2. Ας υποθέσουμε ότι κάποιος από την δανειακή αλυσίδα δεν μπορεί να αποπληρώσει το χρέος του. Έστω ότι αυτός είναι ο Φτωχός που δανείστηκε 10 ν.μ. από τον Μέσο. Ο Μέσος, τώρα, για να καλύψει το δικό του χρέος θα πρέπει να ξεπληρώσει τα δανεικά του έχοντας χάσει ήδη 10 ν.μ. (το φέσι από τον Φτωχό). Οπότε γίνεται ακόμα φτωχότερος σε σχέση με την προηγούμενη περίπτωση ενώ θα δυσκολευτεί περισσότερο για να φανεί ο ίδιος συνεπής απέναντι στον δικό του δανειστή. Παράλληλα, λόγω του επιτοκίου η αδυναμία αποπληρωμής δημιουργεί ακόμα μεγαλύτερο χρέος. Γιατί, ενώ αρχικά είχαμε 1000 ν.μ. να κυκλοφορούν τώρα έχουμε 1000 και άλλες 20 που προέκυψαν από το επιτόκιο: 10% επί 200 ν.μ. Αυτές οι 20 ν.μ. όμως δεν έχουν φυσικό αντίκρυσμα σε ν.μ. και θα πρέπει να δημιουργηθούν. Είναι φανταστικό χρήμα που προέκυψε. Στην περίπτωση επιτυχών αποπληρωμών αυτό δεν γίνεται αντιληπτό επειδή εκφράζεται μέσω της ανακατανομής. Προφανώς όσο πιο ψηλά είναι η κλίμακα που θα παρουσιαστεί το πρόβλημα αποπληρωμής τόσο πιο μεγάλη θα είναι η ζημιά και οι προεκτάσεις της.
Η ύπαρξη και μόνο του τόκου, εξαρχής καθορίζει το γεγονός ότι με την πάροδο του χρόνου κάποιοι δεν θα τα καταφέρουν αφού τα λεφτά δεν φτάνουν για όλους ειδικά αν ανατοκιστούν ενώ το πιθανότερο είναι αυτό να συμβεί αφού πρώτα θα έχουν ανακατανεμηθεί τα εισοδήματα. Αυτοί μέσω του δανεισμού γίνονται υπόδουλοι του τόκου και του εκάστοτε δανειστή. Σταδιακά όσο περισσότεροι έχουν πρόβλημα τόσο περισσότεροι υποδουλώνονται. Και διαρκώς χρειάζεται νέο χρήμα το οποίο καταλήγει στα ισχυρότερα χέρια αφού πρώτα κάνει τον κύκλο του.

Κερδισμένες από αυτή την ιστορία είναι οι κεντρικές τράπεζες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η FED στις ΗΠΑ. Αποτελούν τον πρώτο δανειστή. Παίρνουν ένα χαρτί, το ομόλογο, που λέει με τι τόκο θα τυπώσουν το απαιτούμενο κάθε φορά χρήμα από το κράτος. Αν το κράτος φανεί συνεπές θα γίνουν πλουσιότερες κατά τον τόκο. Αν το κράτος φανεί ασυνεπές θα μεγαλώσει η εξάρτηση του κράτους από αυτές. Ο τόκος παράγει χρέη και τα χρέη παράγουν μεγαλύτερα χρέη. Σε αυτή την πορεία κάποιοι θα πτωχεύσουν, κάποιοι θα καταστραφούν, κάποια χρέη θα διαγραφούν με αντάλλαγμα την υποδούλωση, πολιτική, οικονομική, κάθε είδους. 

Χώρες όπως η Ελλάδα έχουν χάσει το δικαίωμα να χρησιμοποιούν την κεντρική τους τράπεζα δεδομένου ότι ανήκουν σε ένα συνασπισμό κρατών με κοινό νόμισμα και είναι τελικά αναγκασμένες να προσφύγουν σε άλλες πηγές (ΔΝΤ, ECB, EFSF κτλ.) προκειμένου να αναχρηματοδοτήσουν το χρέος τους. Πρακτικά η λογική δεν αλλάζει. Και πάλι το χρέος παράγει νέο χρέος, ακόμα μεγαλύτερο. Ακόμα κι αν το χρέος εξυπηρετηθεί, μέσα από όλη αυτή τη διαδικασία θα έχει γίνει μεγάλη ανακατανομή εισοδημάτων. Τελικά δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένας αγώνας που κερδίζει εκείνος που θα μείνει τελευταίος. Το ερώτημα είναι τι γίνεται αν ο τελευταίος έχει προηγουμένως αφανίσει τους πάντες στο διάβα του; 

Ο δρόμος που έχει επιλεγεί ως απάντηση σε τέτοια προβλήματα είναι η συγκέντρωση της άσκησης νομισματικής πολιτικής σε όλο και λιγότερα χέρια/οργανισμούς. Οι θεωρίες συνωμοσίας κάνουν λόγο για τον απώτερο στόχο όπου θα υπάρχει μόνο ένας υπεύθυνος κοπής χρήματος για όλον τον κόσμο. Μία παγκόσμια κεντρική τράπεζα που θα αναλάβει να καθορίζει την παροχή ρευστότητας σε παγκοσμιοποιημένο επίπεδο και θα υποκαταστήσει τις εθνικές κεντρικές τράπεζες σε συνδυασμό ίσως με οργανισμούς που θα αναλαμβάνουν την οικονομική στήριξη προβληματικών οικονομιών. Και ίσως, σε αυτή την περίπτωση, οι συνωμοσιολόγοι να αποδειχτεί σε βάθος χρόνου ότι δεν είναι εντελώς τρελοί!

Παρασκευή 22 Ιουνίου 2012

Fail Friendly

Στο πρώτο post των ΑΝΑΘΥΜΙΑΣΕΩΝ γίνεται αναφορά στην κρίση της ιστορίας ανάλογα με την ιστορική περίοδο και στη διαφοροποίηση της αντίληψης με το πέρασμα των χρόνων καθώς και στις σταθερές και νόρμες που μεταβάλλονται. Πέρα από φυσικές σταθερές στις οποίες ο άνθρωπος δεν μπορεί να επέμβει υπάρχουν και κάποιες σταθερές με τις οποίες μαθαίνουμε να ζούμε. Μπορείτε να φανταστείτε τη ζωή σας χωρίς την ύπαρξη του χρήματος; Αν το σκεφτεί κανείς όμως, το χρήμα δεν είναι παρά ένα εφεύρημα των ανθρώπων με αρχικό σκοπό να διευκολύνει ως μέσο τις συναλλαγές το οποίο σταδιακά από μέσο έγινε ο ίδιος ο σκοπός. Υπάρχει όμως και άλλη μία σταθερά η οποία δεν αμφισβητείται στις μέρες μας. Αναφέρομαι στον τόκο που παράγεται από ένα (όπως κι αν είναι καθορισμένο) επιτόκιο. Η αντίληψη που έχουμε γι' αυτό είναι επίσης σταθερή. Ο τόκος υπάρχει όπως υπάρχει και το χρήμα, πάνε μαζί. Το ξέρουμε, το μαθαίνουμε, μεγαλώνουμε με αυτό, το αποδεχόμαστε (όπως αποδεχόμαστε τον φόρο με όποιο όνομα κι αν εκφράζεται: τέλος, εισφορά, χαράτσι κτλ) και καταλήγει να είναι μια σταθερά της οικονομικής ζωής. Κι όμως, παρότι συναντάται ιστορικά από αρχαιοτάτων χρόνων, δεν ήταν πάντα έτσι. Ή, μάλλον, δεν ήταν πάντα τόσο νόμιμος και αποδεκτός όπως σήμερα ούτε υπήρχε μια αρχετυπική θεώρησή του που να φτάνει ως τις μέρες μας.

Στα βιβλικά χρόνια ήταν ενάντια στον Μωσαϊκό Νόμο να χρεώνονται επιτόκια σε ιδιωτικά δάνεια παρότι από τις απαρχές του εμπορίου ο τόκος γινόταν αποδεκτός νομικά από τη στιγμή που το εμπόρευμα μπορούσε να αναπαραχθεί (σπόροι, ζώα). Σταδιακά, άρχιζε να δίνεται ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην έννοια του χρόνου ως βασικό κομμάτι μιας χρηματοοικονομικής συναλλαγής. Ο χρόνος ερμηνευόταν με βάση τα θεία αφού ως ιδιοκτήτης του χρόνου λογιζόταν ο Θεός και άρα ένα επιτόκιο (ανθρώπινο παράγωγο) που εκ των πραγμάτων ορίζεται χρονικά ήταν “αμαρτωλό”. Ο Θωμάς Ακινάτης υποστήριζε πως η χρήση επιτοκίου ήταν λάθος δεδομένου ότι οδηγούσε σε διπλή χρέωση αναφορικά και με το είδος που απαίτησε δανεισμό αλλά και με τη χρήση του είδους κάτι που η Εκκλησία θεωρούσε ως αμάρτημα - το αμάρτημα της τοκογλυφίας. Πολύ πριν τον Θωμά Ακινάτη, η Εκκλησία είχε απαγορεύσει στον κλήρο να εμπλέκεται σε τοκογλυφικές πράξεις ενώ καθώς γινόταν ισχυρότερος παράγοντας επέβαλε περιορισμούς και στον λαό αναφορικά με το δανεισμό (αν και υπήρχε τεράστια υποκρισία από τη μεριά του κλήρου αλλά ας είναι...).

Η Ρωμαιοκαθολική εκκλησία ήδη από το 1139 με απόφαση του Πάπα Ιννοκέντιου του δεύτερου, καταδίκαζε την αποπληρωμή δανείου με περισσότερα λεφτά από αυτά που είχαν αρχικά δανειστεί. Η οποιαδήποτε πράξη σχετική με τοκογλυφία ήταν άμεσα καταδικαστέα - ήταν αιρετική για να μιλάμε και με όρους της εποχής εκείνης. Στα μεσαιωνικά χρόνια η έννοια της χορήγησης δανείου ήταν εντελώς διαφορετική σε σχέση με σήμερα. Γινόταν αποδεκτό μόνο σε ειδικές περιπτώσεις όπως μία κακή σοδειά ή μια καταστροφή από φωτιά. Κάτω από αυτές τις συνθήκες ήταν ηθικά δυσμενές το να χρεωθεί τόκος. Επίσης, έφερνε ηθικές αναστολές με δεδομένο ότι δεν υπήρχε η παραγωγή φυσικών αγαθών στη μέση - ο δανεισμός γινόταν ώστε να διορθωθεί μια κακοτυχία κι όχι ώστε να προκύψουν αγαθά προς αποπληρωμή. Η πράξη του δανεισμού δηλαδή δεν ήταν παραγωγική (αναπτυξιακή κατά το πιο φιλελεύθερο) αλλά θέμα επιβίωσης (αυτό θυμίζει λίγο σύγχρονη Ελλάδα...). 

Ανάλογη στάση απέναντι στον τόκο διατηρούσε και ο Ισλαμισμός ενώ σε ορισμένα κράτη - Ιράν, Πακιστάν κ.α. - όπου ο Ισλαμισμός καθορίζει την πολιτική τους η στάση αυτή διατηρείται ακόμα και στη σύγχρονη εποχή (η υποκρισία είναι αντίστοιχη με εκείνη της μεσαιωνικής Εκκλησίας, βέβαια, αλλά ας ξαναείναι...). Υποστηριζόταν μάλιστα ότι το Κοράνι ξεκάθαρα απέρριπτε τη χρήση επιτοκίων (το ποια σούρας μπορεί να το έγραφαν αυτό δεν ξέρω - άλλωστε όπως με όλα τα βιβλία θρησκευτικού περιεχομένου δεν μπορεί να υπάρχει μία μοναδική θεώρηση ή ερμηνεία).

Στα χρόνια της Αναγέννησης, η αύξηση της κινητικότητας του πληθυσμού και η ανάπτυξη του εμπορίου οδήγησε σε άνθιση των “δουλειών”. Οι συναλλακτικές σχέσεις και η επακόλουθη έκρηξη στις πράξεις χρηματοοικονομικού περιεχομένου έφεραν το επιτόκιο σε πρώτο πλάνο. Οι Ισπανοί που έκοβαν και έραβαν τότε άρχισαν να αποδέχονται υπό συνθήκες τον τόκο:
  • Αν ο δανειζόμενος έβγαινε ωφελημένος από τον δανεισμό οπότε ήταν λογικό να πληρώσει ένα αντίτιμο έναντι του ρίσκου που ανέλαβε ο δανειστής. 
  • Επίσης, άρχισαν τότε οι οικονομολόγοι της εποχής να αναλογίζονται το κόστος ευκαιρίας. Ότι δηλαδή η χορήγηση ενός δανείου στερούσε από τον δανειστή τη δυνατότητα να κάνει διαφορετική χρήση των κεφαλαίων του επενδυτικά. Οπότε θα έπρεπε να "αποζημιωθεί" κατά μία έννοια από τον δανειζόμενο για διαφυγόντα κέρδη μιας και το κεφάλαιο δανείστηκε σε εκείνον. Ο τόκος ήταν αυτή η αποζημίωση. 
  •  Το χρήμα το ίδιο άρχισε να θεωρείται ένα εμπορευματικό είδος. Με αυτή την έννοια η χρήση των χρημάτων του δανειστή από τον δανειζόμενο προς όφελός του θα έπρεπε να γίνει με ένα "ενοίκιο". Σα να σου δανείζω τα εργαλεία μου επί πληρωμή για να επισκευάσεις το αυτοκίνητό σου, ας πούμε. Η πληρωμή μου όταν τα εργαλεία είναι το ίδιο το χρήμα είναι ο τόκος.
  • Τέλος, επανεξετάστηκε η έννοια του χρόνου στο δάνειο. Από δύο πράγματα ίσης αξίας ο καθένας θα προτιμούσε αυτό που μπορεί να έχει γρηγορότερα. Δανείζοντας τα χρήματα του στερείται την άμεση απόκτηση αυτού του πράγματος. Ο τόκος είναι το αντάλλαγμα για την καθυστερημένη απόκτηση του αφού στο διάστημα του δανεισμού, ο δανειστής δεν μπορεί να αποκτήσει το αγαθό που θα προτιμούσε να αποκτήσει νωρίτερα. 
Ερχόμενοι στη Βιομηχανική Επανάσταση ο τόκος πέρασε σε πρώτο πλάνο σταδιακά μιας και οι ανάγκες για δανεισμό αυξάνονταν. Οι τράπεζες και οι δανειστές έβγαιναν πιο μπροστά όσο περνούσε ο καιρός και βελτιώνονταν τα μέσα παραγωγής καθώς υπήρχαν διογκούμενες ανάγκες σε ρευστό για επενδύσεις, η ανεύρεση φυσικών πόρων πολλαπλασιαζόταν, ήρθε το κάρβουνο, ήρθε το πετρέλαιο, ήρθε η αυτοματοποίηση κοκ. Παράλληλα άρχισε και μια πιο συστηματική εξέταση του τόκου και η αναθεώρηση όλης της οικονομικής σκέψης. Σταδιακά, το ενδιαφέρον για το επιτόκιο και τις κοινωνικές του επιπτώσεις έγινε αντικείμενο μελέτης και οικονομολόγοι (και όχι μόνο) ξεκίνησαν να ασχολούνται με αυτό το θέμα επισταμένως, (πρωτοπόροι θεωρούνται οι Adam Smith και Jeremy Bentham) ταυτόχρονα δηλαδή με τη γέννηση της κλασικής σχολής της οικονομικής σκέψης.

Από οικονομικής άποψης το επιτόκιο αντιπροσωπεύει το κόστος κεφαλαίου και υπάγεται στον νόμο της προσφοράς και της ζήτησης καθώς και στη διάθεση ρευστότητας. Η πρώτη απόπειρα από κεντρική τράπεζα να ελέγξει τα επιτόκια μέσω της προσφοράς χρήματος και ρευστότητας έγινε μόλις το 1847 από την Γαλλική Κεντρική Τράπεζα (κάτι που στις μέρες μας επίσης θεωρείται νόρμα και...τόσο παλιό όσο το χρήμα – οι παρεμβάσεις, δηλαδή, των κεντρικών τραπεζών ανάλογα με το οικονομικό περιβάλλον).  Στις αρχές του 20ου αιώνα ο Irving Fisher διαχώρισε τις έννοιες του ονομαστικού επιτοκίου και του πραγματικού επιτοκίου ενώ προσέδωσε και αυστηρό μαθηματικό υπόβαθρο στην επιτοκιακή θεωρία. Από τότε υπάρχουν πολλές διαφορετικές εκτιμήσεις και θεωρήσεις περί του επιτοκίου καθώς προχωρούσε ταχύτατα πλέον η οικονομική σκέψη σε συνάρτηση πάντα με τις κυρίαρχες οικονομικές απόψεις κάθε εποχής. 

Δεδομένο είναι ότι όσο εξελίσσεται η οικονομική σκέψη κάποια πράγματα παγιώνονται. Αυτά δεν προκύπτουν από μόνα τους. Η οικονομική θεωρία σχετίζεται (εκτός του οικονομικού περιβάλλοντος) και με τη γενικότερη κοινωνική κατάσταση. Από μια εποχή άκρατης θεοκρατίας η οποία άφηνε το στίγμα της παντού περάσαμε στη διεθνοποίηση του εμπορίου και στη ραγδαία βελτίωση της τεχνολογίας φτάνοντας ως την παγκοσμιοποίηση και την αποθέωση του καπιταλισμού μέσω της (άνευ όρων) απελευθέρωσης των αγορών. Επιστρέφοντας έτσι στα αρχικά γραφόμενα του παρόντος γίνεται απολύτως κατανοητό πως σε μια παγκοσμιοποιημένη κοινωνία και σε ένα περιβάλλον που ενθαρρύνει τον πλουτισμό και το κυνήγι αυτού, ο τόκος είναι πλήρως νομιμοποιημένος και αποδεκτός - κομμάτι του όλου και μάλιστα αναπόσπαστο, σταθερά, νόρμα. Ο εντιμότερος κλέφτης!

Τετάρτη 20 Ιουνίου 2012

Απολογιστικό

κλικ για μεγέθυνση/ από: ekloges/ypes.gr
Τις ώρες που γράφονται αυτές οι γραμμές έχει ολοκληρωθεί η δεύτερη μέρα που έχει στη διάθεσή του τη διερευνητική εντολή ο Αντώνης Σαμαράς για να σχηματίσει κυβέρνηση και να σπάσει ταυτόχρονα την κατάρα του Μητσοτάκη, ορκιζόμενος ο ίδιος ως πρωθυπουργός. Αυτό που μέχρι τώρα φαίνεται, είναι πως οδηγούμαστε σε ένα κυβερνητικό σχηματισμό ανάμεσα σε ΝΔ-ΠΑΣΟΚ-ΔΗΜΑΡ και μένει να αποσαφηνιστούν κάποιοι βασικοί άξονες αλλά και τα πρόσωπα που θα συνθέτουν τη νέα κυβέρνηση (με κάθε επιφύλαξη καθώς αν δεν γίνει ορκωμοσία τα πάντα μπορεί να περιμένει κανείς).

Οπότε τι; Καθαρίσαμε; Έχει ο τόπος κυβέρνηση ικανή να ανατρέψει την πορεία προς την πρόσκρουση; Καλύτερα να πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά και να βάλουμε κάτω τα δεδομένα:

1) Καταρχήν είναι προτιμότερο για έναν τόπο να έχει κυβέρνηση από το να μην έχει καθόλου. Από αυτή την άποψη το πείραμα που εξελίσσεται είναι καλύτερο από το τίποτα.

2) Ο προβληματισμός παραμένει και γίνεται εντονότερος καθώς όποιος λογικός άνθρωπος βάλει κάτω τα στοιχεία θα διαπιστώσει ότι τα νούμερα δε βγαίνουν. 

Τα παραπάνω είναι προφανή και δε θα άλλαζαν ακόμα κι αν το αποτέλεσμα των εκλογών ήταν διαφορετικό. Και, τελικά, τί μάθαμε από 2 απανωτές εκλογικές μάχες; Σίγουρα προκύπτει ότι απέχουμε πολύ από το να φτάσουμε στο σημείο όπου δε θα προσπαθεί το κάθε κόμμα να μεταλλάξει την αλήθεια όπως θέλει - το ξέραμε και το περιμέναμε. Οπωσδήποτε απέχουμε πολύ και από το σχηματισμό κυβέρνησης κοινής αποδοχής από όλο το εκλογικό φάσμα και με τη συμμετοχή όλου αυτού του φάσματος - ας είμαστε ρεαλιστές, κάτι τέτοιο θα ήταν περισσότερο καταστροφικό παρά ενωτικό υπό τις παρούσες συνθήκες και με αυτά τα κόμματα. 

Ένα πράγμα που αξίζει να σημειωθεί είναι ότι για ακόμα μια φορά όλα τα κόμματα ήταν νικητές των εκλογών. Η ΝΔ επειδή ενισχύθηκε και κέρδισε "υπερνικώντας τον λαϊκισμό" (!), ο ΣΥΡΙΖΑ επειδή ενισχύθηκε και παγιώθηκε ως "υπεύθυνη, μαχητική αξιωματική αντιπολίτευση", το ΠΑΣΟΚ επειδή δεν έπεσε σε μονοψήφιο και κράτησε τα ποσοστά του απέναντι στον "τεχνητό διπολισμό", οι ΑΝΕΛ επειδή διατήρησαν παρά την πίεση ένα σεβαστό ποσοστό για ένα "νεοσύστατο κόμμα που φτιάχτηκε μέσω ίντερνετ από απλούς πολίτες", η ΧΡΥΣΗ ΑΥΓΗ γιατί παρά το κυνηγητό από τα ΜΜΕ διατήρησε τη δύναμή της σε "30 με 40 μεραρχίες", η ΔΗΜΑΡ γιατί αποτέλεσε τον εναλλακτικό αριστερό πόλο "της Ευρώπης και της απαγκίστρωσης" αλλά και το ΚΚΕ καθώς η πτώση στα ποσοστά του αποδεικνύει τη σοφία του όταν έκανε λόγο "για τρομοκρατία που θα αποδειχθεί στις κάλπες". 

Κάνοντας μια αναδρομή το σιγουράκι μέχρι τις εκλογές της 6ης Μαΐου ήταν ότι η ΝΔ θα αποτελούσε την επόμενη κυβέρνηση η οποία, μάλιστα, ζητούσε αυτοδυναμία. Περνούσαν οι μέρες και το σιγουράκι εξελίχθηκε σε συγκυβέρνηση ΝΔ-ΠΑΣΟΚ. Υπήρχε η αίσθηση πως ακόμα κι αν δεν έβγαινε η ΝΔ αυτοδύναμη θα έφτιαχνε κυβέρνηση μαζί με το ΠΑΣΟΚ. Αυτό απελευθέρωσε μεγάλο κομμάτι ψηφοφόρων οι οποίοι θέλοντας να αντιδράσουν ψήφισαν οτιδήποτε άλλο εκτός από ΝΔ και ΠΑΣΟΚ. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με τη λογική των κενών πολιτικών χώρων (όπως περιγράφεται στο προηγούμενο post: "Έτσι, το ΠΑΣΟΚ έχασε την (όποια) ιδεολογική του ταυτότητα μετατοπιζόμενο όλο και δεξιότερα ακολουθώντας φιλελεύθερες και αντισοσιαλιστικές επιταγές ενώ η εμπλοκή της ΝΔ στην κυβέρνηση από τον περασμένο Νοέμβρη την απομάκρυνε από τη δική της ιδεολογική βάση. Έμειναν έτσι τεράστιοι κενοί πολιτικοί χώροι που αναζητούσαν εκπροσώπηση. Το αριστερό/κεντροαριστερό κενό καλύφθηκε από τον ΣΥΡΙΖΑ και τη νεοσύστατη ΔΗΜΑΡ. Το δεξιό κενό καλύφθηκε από τους Ανεξάρτητους Έλληνες, τα τρία φιλελεύθερα κόμματα που έμειναν χωρίς κοινοβουλευτική εκπροσώπηση στις πρόσφατες εκλογές (Δημοκρατική Συμμαχία, Δράση, Δημιουργία Ξανά) και την Χρυσή Αυγή.") έπαιξαν καθοριστικό ρόλο για τη διαμόρφωση ενός μοναδικού εκλογικού αποτελέσματος στη σύγχρονη ιστορία της χώρας.

Εκφράζεται η απορία γιατί δε σχηματίστηκε τότε η κυβέρνηση που τώρα σχηματίζεται; Το άθροισμα των εδρών τότε θα ήταν 168 ενώ τώρα είναι 179 για ΝΔ-ΠΑΣΟΚ-ΔΗΜΑΡ. Οι βασικές διαφορές είναι ότι αφενός υπήρξε τεράστιο σοκ στα δύο κόμματα εξουσίας από το αποτέλεσμα (θυμηθείτε τα μούτρα του Σαμαρά εκείνη τη μέρα), ότι η ΔΗΜΑΡ μιλούσε για κυβέρνηση της αριστεράς ώστε να μη θεωρηθεί δεκανίκι του παλιού δικομματισμού και το βασικότερο ότι μια τέτοια κυβέρνηση δε θα είχε καμία νομιμοποίηση αφού θα εξέφραζε μόλις το 38.14% των ψηφοφόρων τα κόμματα των οποίων μπήκαν στη Βουλή που μεταφράζεται σε 2.411.841 ψήφους. Εδώ δεν πρέπει να παραβλέπει κανείς ότι ένα ποσοστό 19.02% έμεινε τότε εκτός Βουλής ενώ στις προχθεσινές εκλογές αυτό το ποσοστό ήταν μόλις 5.98%. Παράλληλα, το ποσοστό των 3 κομμάτων ανήλθε στο 48.2%, +10% δηλαδή προερχόμενο εξ ολοκλήρου από τη ΝΔ και μεταφράζεται σε 2.966.520 ψήφους.

Όπως και να έχει η νίκη της ΝΔ δεν είναι από εκείνες που γράφουν ιστορία ούτε από εκείνες που θα διδάσκονται ως υποδείγματα πολιτικής συμπεριφοράς και ήθους. Περισσότερο φέρνει στο νου με τις τακτικές της και το φόβο παλιότερες νίκες δεξιών παρατάξεων στη χώρα παρά καλλιεργεί την εικόνα ενός σύγχρονου κεντροδεξιού κόμματος. Στην πραγματικότητα ο όρος κεντροδεξιά ίσως να μην είναι απόλυτα ταιριαστός καθώς έχω την αίσθηση πως μιλάμε για μία σαφώς δεξιότερα τοποθετημένη παράταξη από εκείνη που παρέδωσε ο Καραμανλής το 2009 τόσο σε επίπεδο ηγεσίας όσο και στελεχών. Και διαρκώς μετατοπιζόμενης δεξιότερα λόγω των συνθηκών και της ανάδειξης δεξιότερων και ακροδεξιότερων σχηματισμών. 

Από την άλλη ο ΣΥΡΙΖΑ μόνο ικανοποιημένος μπορεί να είναι από το αποτέλεσμα και ίσως η ήττα του να εξελιχθεί σε μεγάλη νίκη στο μέλλον (αν και σε μια τέτοια περίπτωση ενδεχομένως να κληθεί να διαχειριστεί ένα χάος ακόμα μεγαλύτερο από το σημερινό). Εκμεταλλεύτηκε πλήρως τα κενά, συσπείρωσε δυνάμεις γύρω του και κατάφερε να φτάσει στο 27%. Κατά τη γνώμη μου, οφείλει να σταθεί στο ύψος του και να ασκεί πιέσεις έχοντας πάντα μια αντιπρόταση. Να μην περιοριστεί σε ένα καταγγελτικό,  αφοριστικό ύφος αλλά να προσφέρει ουσιαστικά. Έχει πλέον όλο το χρόνο να οργανωθεί σε ένα κόμμα με ξεκάθαρο πλάνο και κοινή γραμμή συνθέτοντας από τις συνιστώσες του κάτι πραγματικά ενιαίο και σύγχρονο.

Το ΠΑΣΟΚ μοιάζει να έχει μπει σε ένα σπιράλ όπου κινείται από έξω προς τα μέσα. Ενδεχομένως να μην μπορέσει να ξεφύγει από αυτό. Ο Βενιζέλος με πρόσχημα την υπεύθυνη στάση πρόθυμα συμμετέχει στην κυβέρνηση αλλά η άρνησή του να τοποθετηθούν υψηλόβαθμα στελέχη του σε αυτήν φανερώνει το μέγεθος του προβλήματος. Μόνο περαιτέρω φθορά θα επέφερε κάτι τέτοιο αλλά ούτως ή άλλως αυτή φαίνεται αναπόφευκτη. Πέφτει έτσι σε μια τεράστια αντίφαση καθώς ως υποστηρικτής των συνεργασιών θα έπρεπε να συνεισφέρει με ό,τι "καλύτερο" διαθέτει σε αυτήν την κατεύθυνση αντί για μία τυπική - από άποψη στελέχωσης - συμμετοχή. Μια απόφαση που προκαλεί και εσωτερικά ζητήματα στο κόμμα.

Η Δημοκρατική Αριστερά πέφτει θύμα των προεκλογικών της εξαγγελιών και συμμετέχει σε μια κυβέρνηση όπου φαίνεται πως δεν κολλάει καθώς αναμφίβολα δεν είναι καθόλου κοντά της ιδεολογικά. Η ρητορική της και η προθυμία συνεργασίας θεωρείται πως αποτιμήθηκε από τους ψηφοφόρους και άρα της επιτρέπει αυτό το άλμα. Επειδή είναι δεδομένο πως θα αντιμετωπίσει συνειδησιακές κρίσεις όταν θα πρέπει να υπερψηφίζει νομοσχέδια που υπό κανονικές συνθήκες θα απέρριπτε μένει να φανεί το κατά πόσο θα μπορεί να επηρεάζει εξελίξεις ή θα αποτελέσει διαταρακτικό παράγοντα για τη μακροημέρευση του κυβερνητικού συνασπισμού που διαμορφώνεται συνεκτιμώντας πάντα και το πολιτικό κόστος που θα της επιφέρει μια παθητική στάση. Κρίνοντας και από την πορεία του ΛΑΟΣ μοιάζει λίγο με πολιτική αυτοκτονία το εγχείρημά της αν ληφθεί υπ' όψιν το τι έρχεται από άποψης μέτρων και απαιτήσεων της Τρόικας.

Ο ρόλος των Ανεξαρτήτων Ελλήνων ακόμα μου διαφεύγει. Ένα κόμμα που πόνταρε στο αντιμνημονιακό μένος αλλά έκλεισε μόνο του την πόρτα στην όποια συμμετοχή στην κεντρική εικόνα της πολιτικής σκηνής με τις δηλώσεις του αρχηγού του περί δοσίλογων και προδοτών αναρωτιέμαι τι ρόλο μπορεί να έχει μακροσκοπικά. Το μόνο θετικό που μπορώ να εντοπίσω είναι ότι ίσως ανέκοψε εν μέρει τη δυναμική της Χρυσής Αυγής αποτελώντας ένα δεξιό ανάχωμα. Κι ενώ σαν ιδέα και δημιουργία κάθε άλλο παρά κακή ήταν φιλοξενώντας στις τάξεις του άτομα και από άλλους χώρους η ρητορική του σε επίπεδο ηγεσίας και η συνωμοσιολογική  του ροπή ακύρωσαν αυτό το πλεονέκτημα.

Η Χρυσή Αυγή αποτελεί ένα σύμπτωμα της αποτυχίας της δημοκρατίας. Δεν είναι το πρόβλημα αν και τείνει να εξελιχθεί σε τέτοιο όσο γιγαντώνεται. Οι πρώτοι που τη νομιμοποίησαν ήταν οι ίδιοι πολιτικοί που τώρα την έχουν απέναντί τους. Η διαφθορά, η διαπλοκή, η αναξιοκρατία, η έλλειψη αποφασιστικότητας είναι στοιχεία που έσπερναν χρόνια και τώρα θερίζουν τους καρπούς τους. Ένας από αυτούς είναι η Χρυσή Αυγή που πέτυχε να γίνει συνώνυμο της αγανάκτησης του κόσμου που νιώθει ξεχασμένος και προδομένος από την εξουσία του. Το άστοχο του επιχειρήματος ότι ο κόσμος δε γνώριζε τον Μάη και θα διορθώσει την ψήφο του αποδείχτηκε τον Ιούνη. Ίδια ποσοστά, ίδια απόλυτα νούμερα. Για πολύ κόσμο αποτελεί τη δύναμη που μπορεί να κάνει αυτό που ο ίδιος δεν μπορεί - να τα σπάσει όλα. Είναι περιττό να καταγγείλω με τη σειρά μου τέτοιες λογικές και πρακτικές. Έχουν γραφτεί τόσα - το θέμα είναι να λειτουργήσουν επιτέλους οι θεσμοί, το κράτος και η δημοκρατία, να επανέλθει η σταθερότητα στον τόπο, ο πολίτης να νιώθει πως αντιμετωπίζεται δίκαια από την πολιτεία. Τότε θα σβήσει και η Χρυσή Αυγή. Επειδή όμως τα παραπάνω δεν είναι καθόλου εύκολα και τα πράγματα θα συνεχίζουν να είναι ζόρικα για πολλά χρόνια ακόμα, δεν είμαι καθόλου αισιόδοξος. 

Τέλος, το ΚΚΕ πλήρωσε την επιλογή του να απομονωθεί πολιτικά προβάλλοντας μια διαρκή άρνηση σε οτιδήποτε. Ακούω με προσοχή την Αλέκα Παπαρήγα καθώς θεωρώ ότι το πολιτικό της αισθητήριο είναι ιδιαίτερα αναπτυγμένο και συνήθως τα σχόλιά της είναι από εύστοχα έως προφητικά. Το θέμα είναι πως το ΚΚΕ πρέπει να αναρωτηθεί ποια είναι η θέση του σε αυτό το πολιτικό περιβάλλον. Σίγουρα δεν κάνει εκπτώσεις στις πεποιθήσεις του ούτε κωλοτούμπες για αποφυγή πολιτικού κόστους όμως η πίστη και η προσκόλληση αποτελούν τη δική του παγίδα. Γιατί αναμφίβολα είναι θετικό να είναι κανείς συνεπής και πιστός στις ιδέες του όμως ζούμε σε ένα δυναμικό περιβάλλον και ειδικά η Ελλάδα έχει βιώσει πολύ απότομες αλλαγές σε όλα τα επίπεδα τις τελευταίες δεκαετίες. Αν σε ένα τόσο ρευστό και ευμετάβλητο περιβάλλον κάποιος παραμένει διαρκώς στην ίδια θέση τότε έχει αλλάξει θέση χωρίς να το έχει αντιληφθεί καθώς τα πάντα γύρω του έχουν μετατοπιστεί.

Επιλογικά, το αποτέλεσμα του Ιούνη επισφράγισε εκείνο του Μάη σε μεγέθυνση.Πολλά θα εξαρτηθούν από το τι θα αποφέρουν οι διαπραγματεύσεις που έρχονται με τους δανειστές μας. Κατά πόσο, δηλαδή, θα μπορέσει η νέα κυβέρνηση να κεφαλαιοποιήσει τον τρόμο που επέφεραν στις διεθνείς αγορές τα αποτελέσματα των προηγούμενων εκλογών προς όφελος της χώρας. Ίσως σε αυτή την κατεύθυνση να είναι ευνοϊκό, πέρα από την εκτόξευση της αριστεράς, και η άνοδος δεξιών και ακροδεξιών, αντιμνημονιακών δυνάμεων που καταδεικνύουν ότι η κατάσταση έχει φτάσει σε οριακό σημείο ενώ φανερώνουν τις πιθανές εξελίξεις στις χώρες που ακολουθούν την πορεία της Ελλάδας. Η αλήθεια είναι όμως ότι παρά την αυστηρή λιτότητα η Ελλάδα του 2012 σε καμία περίπτωση δεν είναι περισσότερο συμμαζεμένη και νοικοκυρεμένη ούτε λιγότερο γραφειοκρατική, αντιπαραγωγική και διεφθαρμένη από πριν. Αυτά τα προβλήματα είναι χρόνια και αυτά είναι που έπρεπε να λυθούν πριν αρχίσει να πλήττεται ο κόσμος που αποτέλεσε το εύκολο θύμα μπροστά στην αδυναμία εφαρμογής οποιουδήποτε έργου που θα καθιστούσε το κράτος αποτελεσματικότερο. Μέχρι το 2012 αυτό το κράτος "εκσυγχρονίστηκε", "επανιδρύθηκε", "έγινε Δανία του νότου" αλλά πρακτικά τίποτα δεν άλλαξε - απλά έσκασε η φούσκα της ευημερίας. Και όπως και στην περίπτωση της Χρυσής Αυγής έτσι και σε ό,τι έχει να κάνει με την περιβόητη επαναδιαπραγμάτευση δεν είμαι καθόλου αισιόδοξος. Και είναι κρίμα γιατί η Ελλάδα ήταν τόσο άνω-κάτω που μια στοιχειώδης τάξη να έμπαινε έγκαιρα τα πράγματα θα ήταν καλύτερα - όχι άψογα αλλά σίγουρα όχι τόσο τραγικά.

Τρίτη 12 Ιουνίου 2012

Το μήνυμα των εκλογών και πώς να το χάσετε

Στις εκλογές της 6ης Μαΐου επικράτησε ως δίλημμα των εκλογών το "Μνημόνιο - Αντιμνημόνιο". Πάνω σε αυτόν τον προεκλογικό άξονα κινήθηκαν τα κόμματα και τα αποτελέσματα έτσι ερμηνεύθηκαν. Ήταν κουραστικό να ακούς ότι ο ελληνικός λαός επέλεξε να ψηφίσει υπέρ της Ευρωπαϊκής πορείας και κατά του Μνημονίου. Αργότερα, στην περίοδο των διερευνητικών εντολών προέκυψε ότι τελικά ο λαός έδωσε εντολή για κυβέρνηση συνεργασίας - λες και είχαν συνεννοηθεί οι ψηφοφόροι! Στις ερχόμενες εκλογές της 17ης Ιούνη το δίλημμα που τίθεται προεκλογικά είναι "Ευρώ ή Δραχμή". Το πόσο τεχνητά και προς κατανάλωση είναι όλα αυτά τα διλήμματα είναι ξεκάθαρο και αγγίζουν τα όρια του κωμικού.

Το πρώτο δίλημμα  (της 6ης Μαΐου) στην πραγματικότητα ήταν ανεδαφικό. Μνημόνιο στην Ελλάδα δεν εφαρμόστηκε ποτέ. Αυτό που εφαρμόστηκε ήταν μια εξοντωτική πολιτική χωρίς κανένα όφελος. Εφαρμόστηκαν οριζόντιες περικοπές στα εισοδήματα της συντριπτικής πλειονότητας του κόσμου και υπερφορολόγηση - περισσότερη από κάθε λογικό πλαίσιο. Καλώς ή κακώς η ελληνική ηγεσία υπέγραφε μια σειρά μέτρων προς εφαρμογή μέσα στα οποία σαφώς και υπήρχαν περικοπές και νέοι φόροι αλλά όχι μόνο αυτά. Πλήθος μέτρων που αφορούσε, για παράδειγμα, διαρθρωτικές αλλαγές ώστε το τερατούργημα του κράτους να εκσυγχρονιστεί και να γίνει περισσότερο παραγωγικό και φιλικό προς τον πολίτη έμειναν στα χαρτιά. Αντιθέτως, επειδή υπήρχε η υποχρέωση να επιτυγχάνονται οι στόχοι για τις επόμενες εκταμιεύσεις, η επιλογή της ελληνικής κυβέρνησης - προκειμένου να κλείνουν οι τρύπες - ήταν περισσότερες περικοπές και περισσότεροι φόροι με θύματα τα συνήθη, παραγωγή περισσότερης ανεργίας, εξόντωση επιχειρήσεων και (πολύ σημαντικό μακροπρόθεσμα) δημιουργία εντονότατων διχαστικών φαινομένων στην κοινωνία. Και ήταν τόσο άγαρμπος ο τρόπος εφαρμογής που μόνο δεινά θα μπορούσε να παράγει.

Το δεύτερο δίλημμα περί "Ευρώ ή Δραχμής" δεν θα έπρεπε καν να υφίσταται. Υπό κανονικές συνθήκες και σε μια κανονική χώρα που είναι μπροστά στο φάσμα της οικονομικής καταστροφής το ερώτημα θα έπρεπε να είναι αν υπάρχει και ποιος είναι αυτός ο πολιτικός σχηματισμός που μπορεί να εγγυηθεί την ευρωπαϊκή πορεία της χώρας επαναφέροντας σταδιακά τη σταθερότητα και διεκδικώντας ισόνομη μεταχείριση στα πλαίσια της Ευρωζώνης δείχνοντας την πολιτική βούληση ώστε αφενός να κερδίσει το σεβασμό και αφετέρου να αλλάξει ριζικά την εικόνα ενός διεφθαρμένου και αντιπαραγωγικού κράτους όπως αυτή διαμορφώθηκε από τη μεταπολίτευση και ύστερα. Αντί όμως να αναζητούμε ποια είναι (και αν υπάρχει) αυτή η δύναμη παρακολουθούμε την πολιτική αστειότητα στο μέγιστο βαθμό. Ένας για τον εαυτό του και όλοι για πάρτη τους. 

Ένα άλλο μήνυμα  που παίχτηκε πολύ ήταν το τέλος του δικομματισμού. Αυτό είχε την έννοια του τέλους μιας εποχής όπου σημαδεύτηκε από την εναλλαγή στην εξουσία του ΠΑΣΟΚ και της ΝΔ. Έστω, λοιπόν, ότι το παλιό πέθανε - το καινούριο που είναι; Είναι καινούριο να συντίθεται ο νέος δικομματισμός ανάμεσα στον ΣΥΡΙΖΑ και τη ΝΔ πασπαλισμένος με κόμματα μιας χρήσης και μια καθόλου αμελητέα φασιστική χροιά που κερδίζει την εκπροσώπησή της λόγω του καθολικού χάους στο οποίο κατάντησαν την πολιτική οι νόμιμοι εκφραστές της που είχαν την ευθύνη διακυβέρνησης εδώ και σχεδόν 40 χρόνια;

Ο κόσμος εξέφρασε την αποστροφή του στα κόμματα που άφησαν την Ελλάδα να καταλήξει να είναι ένα κράτος παροχής υπηρεσιών, υπερδανεισμένο, αναπτυγμένο τεχνητά μέσω μόχλευσης και εικονικών στοιχείων, βουτηγμένο εξ ολοκλήρου στη διαφθορά. Ας μην κρυβόμαστε όμως, η αντίδραση ήρθε όταν θίχτηκαν τα προσωπικά μας συμφέροντα. Γιατί η κατάσταση δεν διαμορφώθηκε τον τελευταίο χρόνο ή τα τελευταία 5 χρόνια. Η κατάσταση αυτή υπήρχε και μεγάλωνε εδώ και ολόκληρες δεκαετίες. Παράλληλα, το σκάσιμο της φούσκας της εικονικής ευημερίας έφερε πανικόβλητους χειρισμούς. Έτσι, το ΠΑΣΟΚ έχασε την (όποια) ιδεολογική του ταυτότητα μετατοπιζόμενο όλο και δεξιότερα ακολουθώντας φιλελεύθερες και αντισοσιαλιστικές επιταγές ενώ η εμπλοκή της ΝΔ στην κυβέρνηση από τον περασμένο Νοέμβρη την απομάκρυνε από τη δική της ιδεολογική βάση. Έμειναν έτσι τεράστιοι κενοί πολιτικοί χώροι που αναζητούσαν εκπροσώπηση. Το αριστερό/κεντροαριστερό κενό καλύφθηκε από τον ΣΥΡΙΖΑ και τη νεοσύστατη ΔΗΜΑΡ. Το δεξιό κενό καλύφθηκε από τους Ανεξάρτητους Έλληνες, τα τρία φιλελεύθερα κόμματα που έμειναν χωρίς κοινοβουλευτική εκπροσώπηση στις πρόσφατες εκλογές (Δημοκρατική Συμμαχία, Δράση, Δημιουργία Ξανά) και την Χρυσή Αυγή.

Ο ΣΥΡΙΖΑ κατάφερε να εκτιναχθεί και να αποτελεί σήμερα ένα κόμμα που διεκδικεί πολύ σοβαρά τη νίκη στις εκλογές της 17ης Ιούνη. Νομίζω ότι το κομβικό σημείο ήταν η δήλωση του Τσίπρα ότι δεν θα πετάξει την εντολή του - δήλωση που έκανε μερικές ημέρες πριν τις εκλογές της 6ης Μαΐου. Κατάφερε έτσι να γίνει ο κύριος πόλος της αριστεράς που διεκδικεί την εξουσία και όχι την δυναμική αντιπολίτευση μιας και αυτός ήταν ο ρόλος στον οποίο είχαν περιοριστεί τα αριστερά κόμματα. Το αποτέλεσμα ήταν να συγκεντρώσει δυνάμεις από παραδοσιακούς ψηφοφόρους άλλων χώρων ακόμα και μη αριστερών. Ακόμα ένα κομμάτι του κενού χώρου πέτυχε να πάρει και η ΔΗΜΑΡ παίζοντας όμως δευτερεύοντα ρόλο σε σχέση με τον ΣΥΡΙΖΑ καθώς αφενός δεν έδειξε κυβερνητικές προθέσεις ενώ αφετέρου για κάποιους έγινε το μικρό ΠΑΣΟΚ. Κάτι αντίστοιχο πέτυχαν και οι Ανεξάρτητοι Έλληνες από την άλλη μεριά. Μάζεψαν τον παραδοσιακό συντηρητικό ψηφοφόρο της λαϊκής δεξιάς που ένιωθε πως δεν εκπροσωπούνταν από την ΝΔ. Όπως, βεβαίως, κάτι αντίστοιχο πέτυχε και η Χρυσή Αυγή ποντάροντας στο αίσθημα ανασφάλειας και την ανάγκη αντίδρασης του κόσμου με κάθε τρόπο.

Κατά μία ανάγνωση ο κατακερματισμός της πολιτικής επιρροής των κομμάτων είναι ένα βήμα εμπρός προς μια νέα εποχή. Από την άλλη, όμως, φαντάζει σαν μια φυσιολογική εξέλιξη στο πλαίσιο των όσων αναφέρθηκαν επιγραμματικά παραπάνω. Κατά τη γνώμη μου, το θέμα είναι η επόμενη μέρα. Υπάρχει, τελικά, αυτή η δύναμη που μπορεί να πάρει στην πλάτη τη χώρα; Η απάντηση είναι ένα τεράστιο ΟΧΙ. Κανένα κόμμα δεν μπορεί να σώσει την κατάσταση αν συνεχιστεί η λογική της πόλωσης. Μια αριστερή κυβέρνηση θα αντιμετώπιζε γρήγορα ή γρηγορότερα κρίση ταυτότητας μπροστά στον αντίκτυπο των επιλογών της και στην πίεση των υπολοίπων δυνάμεων. Μια κυβέρνηση με άξονα την ΝΔ θα είχε μηδενική ανοχή από την κοινωνία και εντονότατη αντιπολίτευση από τα αριστερά και δεξιότερα της ιδίας κόμματα. Σε κάθε περίπτωση θα οδηγούμασταν σε αδιέξοδο.

Θεωρώ ότι είναι πραγματική ανάγκη να συσταθεί μια κυβέρνηση όπου θα έχουν ρόλο όλα τα κόμματα των οποίων ο στόχος είναι η σωτηρία της χώρας μέσα στην Ευρώπη. Άλλωστε σε αυτήν την κατεύθυνση πορεύεται το έθνος εδώ και πολλά χρόνια. Αυτός είναι και ο λόγος που οφείλεις να στηρίξεις την επιλογή σου. Εξάλλου, η επιστροφή σε εθνικό νόμισμα υπό αυτές τις συνθήκες και στην κατάσταση που είναι η ελληνική οικονομία με την απουσία παραγωγικής δύναμης και τις εντονότατες κοινωνικές αντιθέσεις, θα ήταν ο συντομότερος δρόμος προς την εξαθλίωση (και όχι μόνο) δικαιώνοντας μόνο εκείνους που έχοντας πλουτίσει, έβγαλαν τα λεφτά τους στο εξωτερικό και θα επέστρεφαν θριαμβευτές. Είναι λογικό, λοιπόν, ακόμα και την κρίσιμη ώρα να ζητάς από τους πολιτικούς σου να πετύχουν αυτό το οποίο μονίμως ζητούν από το λαό τους. Γιατί δεν μπορείς να ζητάς από τον κόσμο να κάνει υπομονή, να παραμένει ενωμένος για το καλό της πατρίδας, να δώσει ό,τι έχει για τη σωτηρία της κι εσύ να διχάζεις και να πέφτεις συνεχώς σε μικροπολιτικά ολισθήματα.

Η ΝΔ κινήθηκε στην καμπάνια της στις προηγούμενες εκλογές με κεντρικό πρόσωπο τον Αντώνη Σαμαρά. Ένα πρόσωπο που δεν πουλάει ούτε στους δικούς της ψηφοφόρους. Στις τωρινές άλλαξε στρατηγική. Κι επέλεξε την τρομοκρατία - ειδικά με το εμετικό σποτάκι με το σχολείο. Αυτή είναι η υπεύθυνη δύναμη που διαλαλεί; Μαζεύει, χάριν του "πανευρωπαϊκού κεντροδεξιού μετώπου" κάθε στέλεχος από άλλο κόμμα που βρίσκει μπόσικο και ύστερα κατηγορεί τον ΣΥΡΙΖΑ για τις συνιστώσες του ενώ η ίδια τείνει να τον ανταγωνιστεί εμπεριέχοντας δυνάμεις φιλελεύθερες, εθνικιστικές, σαμαρικές, ακροδεξιές, καραμανλικές, μητσοτακικές κτλ.

Ο ΣΥΡΙΖΑ έχει μια ιστορική ευκαιρία να διαχειριστεί μια κατάσταση που τον ευνόησε πλήρως. Δεν είχε όμως κανένα λόγο να ακολουθήσει μια γραμμή παροχολογίας και ανεδαφικών εξαγγελιών. Όφειλε με υπευθυνότητα να αυτοαναδειχθεί σε μια υπεύθυνη δύναμη που θα μπορούσε να  εμπνεύσει (το έχει απόλυτη ανάγκη ο κόσμος). Αντιθέτως, πέφτει στην παγίδα που τόσα χρόνια έπεφταν τα κόμματα που κατηγορεί για την κατάντια. Με λίγα λόγια, ο ΣΥΡΙΖΑ είχε την ευκαιρία να αναδειχθεί στο καινούριο αλλά έχω την αίσθηση ότι την χάνει - είναι δύσκολο να μην επηρεαστείς όταν τα βάζεις με το παλιό και το σάπιο άλλωστε. Διατηρεί όμως το ελαφρυντικό της ελάχιστης συμμετοχής στην μέχρι τώρα διαμόρφωση της τραγικής κατάστασης.

Προχθές παρακολουθούσα την διακαναλική συνέντευξη του αρχηγού του ΠΑΣΟΚ. Αν κάποιος δεν είχε ιδέα περί του τι είχε προηγηθεί τα τελευταία 2-3 χρόνια στη χώρα θα έλεγε ότι ο Βενιζέλος έχει την πιο υπεύθυνη στάση - χωρίς αερολογίες και πλειοδοσία παροχών, με συγκεκριμένους και εφικτούς στόχους. Μόνο που αυτός ήταν ο υπουργός οικονομικών και αργότερα ο ηγέτης του κόμματος που φέρει το μεγαλύτερο μερίδιο ευθύνης. Αυτό όμως φανερώνει και το μέγεθος του αδιεξόδου: η πιο ρεαλιστική φωνή αρχηγού κόμματος εξουσίας (είτε κόμματος που τη διαχειρίστηκε είτε στοχεύει σε αυτή) που ακούγεται να είναι από εκείνον το κόμμα του οποίου φέρει τη συντριπτικά μεγαλύτερη ευθύνη για το τέλμα στο οποίο έχουμε περιέλθει...

Και μέσα σε όλα αυτά ακούω να επαναλαμβάνεται άλλο ένα κλισέ: το διακύβευμα - το αποτέλεσμα του ζαριού δηλαδή (του αρχαίου κύβου). Αυτό ίσως να είναι το πιο αντιπροσωπευτικό κλισέ. Γιατί μάλλον ευελπιστούμε σε καλές ζαριές και τίποτα παραπάνω - πολλές εκ των οποίων δε θα ρίχνουν ελληνικά χέρια!

Πέμπτη 7 Ιουνίου 2012

Über Alles

Η Ευρωζώνη αποτελείται από 17 χώρες - μέλη με πιο πρόσφατο την Εσθονία. Τα κράτη που αποτελούν την νομισματική ένωση δημιουργούν τη δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία του πλανήτη μετά τις ΗΠΑ με συνολικό ΑΕΠ πάνω από 13 τρις $. Η Γερμανία είναι η χώρα με τη μεγαλύτερη ποσόστωση (περίπου 27%)  επί του ΑΕΠ της Ευρωζώνης ακολουθούμενη από τη Γαλλία (περίπου 21%). Η Ελλάδα συντελεί στο ΑΕΠ της Ευρωζώνης κατά 2.5% περίπου. Οι χώρες του νότου (συμπεριλαμβανόμενης της Ελλάδας) που αντιμετωπίζουν τα μεγαλύτερα προβλήματα χρέους συναποτελούν το 33% (Ιταλία - 17%, Ισπανία - 11.5%, Πορτογαλία - 2%). Μαζί με την Κύπρο και την Ιρλανδία φτάνουν στο 35% επί του συνολικού ΑΕΠ.

Είναι αναμενόμενο τα συμφέροντα των οικονομιών που πλήττονται από την κρίση χρέους να έρχονται σε πλήρη αντιδιαστολή με εκείνα των οικονομιών που αποτελούν τη λοκομοτίβα της Ευρωζώνης και ειδικά της Γερμανίας. Κι ενώ το όραμα της Ευρωζώνης ήταν (στα χαρτιά τουλάχιστον) η δημιουργία ενός σταθερού οικονομικού περιβάλλοντος στην πράξη αυτό δε συμβαίνει. Είναι ξεκάθαρο πως η Ευρώπη είναι μια ομοσπονδία κρατών πολλών ταχυτήτων. Η κατάληξη της ιστορίας είναι τα ελλείμματα των χωρών του νότου να γίνονται τα πλεονάσματα της Γερμανίας. Η γερμανική οικονομία δυναμώνει και ισχυροποιείται εις βάρος των περιφερειακών οικονομιών.

Ο αντίκτυπος γίνεται όλο και εμφανέστερος όσο βαθαίνει η κρίση στην περιφέρεια. Η Ισπανία είναι πια προ των πυλών του "πακέτου διάσωσης" και η κατάσταση δείχνει μη αναστρέψιμη ειδικά από τη στιγμή που οι όποιες ταμειακές και δανειακές διευκολύνσεις θέτουν ως προϋπόθεση τη λήψη μέτρων λιτότητας τα οποία εντείνουν την υφεσιακή ροπή. Σε αυτό το περιβάλλον όμως είναι που η Γερμανία πετυχαίνει κάποια από τα μεγαλύτερα "ρεκόρ" της οικονομικής της ιστορίας. Ενδεικτική είναι η κατάσταση στον τομέα της ανεργίας όπου με βάση τα πρόσφατα στοιχεία η Γερμανία έχει το χαμηλότερο ποσοστό της ιστορίας της.

Οι παράγοντες που ευνοούν την Γερμανία είναι κατά βάση οι εξής δύο:

1) Το κόστος δανεισμού της Γερμανίας κυμαίνεται σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα με τάση προς ακόμα χαμηλότερα επίπεδα. Αν συνυπολογίσει κανείς και την επίδραση του πληθωρισμού τότε, στην πραγματικότητα, οποιοσδήποτε που αγοράζει γερμανικό χρέος πληρώνει κι από πάνω. Σε ένα τόσο ρευστό οικονομικό περιβάλλον όμως το γερμανικό bund θεωρείται ένα από τα ασφαλέστερα καταφύγια και έτσι το επιτόκιό του προσεγγίζει το απόλυτο...μηδέν!

2) Το γεγονός ότι το Ευρώ αποτελεί ένα νόμισμα του οποίου η ισοτιμία καθορίζεται από 17 ετερογενείς οικονομίες λειτουργεί προς όφελος των δυνατότερων κρατών με έντονη εξαγωγική δραστηριότητα. Αν, για παράδειγμα, το Ευρώ ήταν μόνο γερμανικό η  ισοτιμία του με το δολάριο θα ήταν σε πολύ υψηλότερα επίπεδα από τα σημερινά δυσκολεύοντας τη ζωή της Γερμανίας.

Άμεσες συνέπειες των παραπάνω είναι η λειτουργία τους υπέρ της Γερμανίας. Έχει τη δυνατότητα να βρίσκει πολύ φθηνό χρήμα το οποίο και δανείζει σε τρίτους καταγράφοντας άμεσο και άκοπο κέρδος από τις επιτοκιακές διαφορές. Όταν Ισπανία και Ιταλία δανείζονται από την αγορά ομολόγων με επιτόκια της τάξης του 5-7% τότε το κέρδος της Γερμανίας είναι τερατώδες αν διανοηθεί κανείς ότι μιλάμε για κράτη του ίδιου συνεταιρισμού. Παράλληλα, ακριβώς η διατήρηση του φθηνού ευρώ ευνοεί την εξαγωγική δραστηριότητα  της Γερμανίας καθιστώντας την πολύ πιο ανταγωνιστική σε σχέση με τις υπόλοιπες οικονομίες της Ευρώπης.

Ωστόσο, το ζήτημα είναι ως πότε μπορεί αυτή η κατάσταση να συντηρείται. Προφανώς το να μπορεί μια οικονομία να πετυχαίνει θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης και διαρκή ένταση εξαγωγών προϋποθέτει την ύπαρξη αγορών που θα υποδέχονται τα προϊόντα της και θα έχουν την αγοραστική δύναμη να το κάνουν. Μέσω της αυστηρής πολιτικής λιτότητας που μειώνει το βιοτικό επίπεδο ή ακόμα και εξαθλιώνει τις κοινωνίες των περιφερειακών οικονομιών της Ευρώπης είναι εμφανές πως σε βάθος χρόνου η Γερμανία πυροβολεί τα πόδια της.

Στο πρώτο τρίμηνο του 2012 η Γερμανία αύξησε τις εξαγωγές της κατά 5.8% σε σχέση με το αντίστοιχο περσινό. Το συνολικό ύψος τους έφτασε τα 276 δις € εκ των οποίων τα 161.2 δις € αφορούν την ΕΕ (αύξηση 2.2%), τα 107.4 δις € τις υπόλοιπες 16 χώρες της Ευροζώνης (αύξηση 0.9%) και τα 114.8 δις € χώρες εκτός ΕΕ (αύξηση 11.2%). Παρατηρείται, δηλαδή, η τάση ενδυνάμωσης των εξαγωγών της αλλά δυσανάλογα κατανεμημένη. Ειδικότερα, μάλιστα, στις χώρες που είναι στο επίκεντρο της κρίσης έχουμε πτώση. Συγκεκριμένα: -7.6% στην Ιταλία, -7.8% στην Ισπανία, -14% στην Πορτογαλία και -9.8% στην Ελλάδα.

Καθίσταται σαφές πως αυτή η κατάσταση δεν μπορεί να συνεχίζεται ες αεί. Σαφές είναι επίσης ότι η γερμανική ηγεσία έχει ξεκάθαρη επίγνωση των παραπάνω. Το κρισιμότερο ερώτημα είναι τι θα κάνει η Γερμανία αναφορικά με το μέλλον της Ευρωζώνης. Και η άμεση απάντηση είναι: "Αυτό που την συμφέρει". Το θέμα είναι η διατήρηση ή η διάλυση της Ευρωζώνης. Έφτασε η ώρα όπου είτε θα γίνει η πραγματική ενοποίηση είτε το πείραμα του κοινού νομίσματος θα εγκαταλειφθεί. Η παρούσα κατάσταση όπως διαμορφώθηκε από την εισαγωγή του Ευρώ μέχρι και τώρα φτάνει στο τέλος της.

Στην περίπτωση όπου η προσπάθεια κινηθεί στο πλαίσιο της δημοσιονομικής/πολιτικής/διαχειριστικής ενοποίησης είναι ξεκάθαρο πως θα υπάρχει περαιτέρω παραχώρηση εθνικής κυριαρχίας από τα κράτη - μέλη. Κι αυτό δε θα γίνει καθόλου εύκολα ούτε χωρίς αντιδράσεις ούτε χωρίς εντάσεις τόσο σε υψηλό διπλωματικό επίπεδο όσο και στην πολιτική αρένα κάθε κράτους - μέλους.

Η δεύτερη περίπτωση μπορεί να πραγματοποιηθεί με δύο τρόπους:

1) Στην Ελλάδα συζητάμε για την περίπτωση εξόδου της χώρας μας από την Ευρωζώνη. Αυτός είναι ο πρώτος τρόπος - οι αδύναμες χώρες να αποσκιρτούν από την ΟΝΕ προκειμένου να αντιμετωπίσουν την κατάσταση σε εθνικό επίπεδο με τη δυνατότητα άσκησης νομισματικής πολιτικής και ενδυνάμωσης της εθνικής κυριαρχίας στο πλαίσιο των αποφάσεων.  Με τίμημα όμως μερικά πολύ δύσκολα χρόνια ραγδαίων υποτιμήσεων του νέου νομίσματος και δραματικής πτώσης του βιοτικού επιπέδου καθώς και πιθανές άλλες συνέπειες ανάλογα με την ετοιμότητα της εκάστοτε χώρας να διαχειριστεί μια τέτοια κατάσταση (η Ελλάδα με τους διαλυμένους παραγωγικούς ιστούς και την εξάρτησή της από τους δανειστές θα είχε μεγαλύτερο πρόβλημα από οποιαδήποτε άλλη χώρα αποφάσιζε να φύγει από την ΟΝΕ).

2) Ο δεύτερος τρόπος διάλυσης ο οποίος δεν ακούγεται πολύ στην Ελλάδα είναι να αποσκιρτήσει η ίδια η Γερμανία ακολουθούμενη ενδεχομένως από τις φιλικά σε αυτήν διακείμενες χώρες (Αυστρία, Ολλανδία, Φινλανδία επί παραδείγματι). Ο λόγος θα είναι η άρνησή της να αναλάβει το κόστος διάσωσης των αδύναμων οικονομιών. Ένα κόστος που αναλογικά με το μέγεθός της θα είναι το μεγαλύτερο από όλα τα κράτη της Ευρωζώνης. Ένα κόστος που με βάση τα οφέλη που τόσα χρόνια καρπωνόταν η Γερμανία θα ήταν, από ηθικής άποψης, σωστό να αναλάβει. Μόνο που εδώ μιλάμε για λεφτά και συμφέροντα - όχι για ηθική...

Προκύπτει πως από τη μεριά της Γερμανίας το θέμα είναι κατά κύριο λόγο ζήτημα κοστολόγησης. Επειδή η όποια απόφαση θα χαρακτηρίσει την οικονομία της σε μεγάλο βάθος χρόνου δεν είναι καθόλου απλή υπόθεση. Σε αυτό πρέπει να προσθέσουμε και την ρετσινιά που θα μείνει στη Γερμανία για ακόμα μια φορά ως υπαίτια για τα δεινά της Ευρώπης σε περίπτωση που διαλυθεί η Ευρωζώνη αφού εκείνη θα θεωρηθεί η μεγαλύτερη υπεύθυνη ασχέτως αν αυτό δεν είναι απολύτως ακριβές.

Με βάση εκτιμήσεις αναλυτών στην παρούσα φάση μια επιχείρηση διάσωσης της Ευρωζώνης θα κόστιζε στη Γερμανία 500 με 700 δις € κυρίως μέσω της συμμετοχής της στα Ταμεία Διάσωσης (ESM-EFSF κτλ) με συνέπεια το δικό της χρέος να ξεπεράσει το 100% επί του ΑΕΠ. Από την άλλη, αν αποφάσιζε να αυτονομηθεί από την Ευρωζώνη το κόστος της θα ήταν πάνω από 1.3 τρις € κυρίως λόγω της έκθεσης της στο χρέος των αδύναμων οικονομιών, την δραματική πτώση των εξαγωγών της και των ζημιών στο ιδιωτικό τραπεζικό της σύστημα με συνέπεια το χρέος της να φτάσει ή και να ξεπεράσει το 130% του ΑΕΠ της.

Φαίνεται πως ακόμα το συμφέρον της Γερμανίας είναι μέσα στην Ευρωζώνη. Φαίνεται ακόμη πως γνωρίζουν πως αργά ή αργότερα (καθώς τα αντανακλαστικά των αποφάσεων της Ευρώπης είναι σταθερά πολύ "ράθυμα") θα αναγκαστεί να αναγνωρίσει πως χρειάζεται μια αποφασιστική λύση στο πρόβλημα χρέους σε πολιτικό επίπεδο με εξίσωση του κόστους δανεισμού για όλους στην Ευρωζώνη με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, την ενίσχυση του νότου και την επαναφορά σε περιβάλλον ανάπτυξης.

Όλα αυτά τα γνωρίζει η Γερμανία καλύτερα από οποιονδήποτε. Γνωρίζει ότι θα αναλάβει μεγάλο κόστος. Πιστεύω, ότι ο λόγος που επιμένει στην επιβολή λιτότητας και μόνο στις υπερχρεωμένες χώρες δεν είναι άλλος από την προσπάθειά της να φέρει αυτές τις οικονομίες στο επίπεδο που η ίδια η Γερμανία θεωρεί σωστό πριν ρίξει τα χρήματα στην αγορά που θα σώσουν την κατάσταση - αυτό τουλάχιστον ήταν το σχέδιο. Το ατύχημα όμως είναι πολύ εύκολο να συμβεί. Ήδη το πρόβλημα γίνεται μεγαλύτερο από αυτό που υπολόγιζε όταν επέβαλε αυτή την πολιτική. Ήδη το κόστος αυξάνεται συνεχώς με μη αναμενόμενο τρόπο και με πανευρωπαϊκή συνέπεια. Οι αποφάσεις πρέπει να παρθούν το συντομότερο είτε προς τη μία κατεύθυνση είτε προς την άλλη. Κι ότι είναι θέμα κοστολόγησης για κάποιους έχει γίνει θέμα επιβίωσης για άλλους και γίνεται το ίδιο για όλο και περισσότερους. Οι αγορές ξέχασαν πως πίσω από τα νούμερα και τους αριθμούς βρίσκονται άνθρωποι.

Πέμπτη 31 Μαΐου 2012

Ιστορίας κρίσεις

Η Ιστορία, λέμε, έχει αυτή την καταπληκτική ιδιότητα να επαναλαμβάνεται. Το παράδοξο είναι γιατί μετά από τόσες και τόσες επαναλήψεις δεν έχει βρεθεί ο τρόπος για να αποφεύγονται εκείνες οι επαναλήψεις τις οποίες δεν θέλουμε σαν γένος - η ανθρωπότητα νοούμενη στο σύνολο της ως μια οντότητα - να αντιμετωπίζουμε στο παρόν και στο μέλλον. Να αφήσουμε, δηλαδή, τα διδάγματα του παρελθόντος από κρίσεις και καταστροφές να αποτελούν οδηγό αποφυγής "ατυχημάτων" με τρόπο τέτοιο που θα απέτρεπαν αυτήν ακριβώς την επανάληψη για την οποία φημίζεται η Ιστορία. 

Από την αρχή της καταγραφής της είναι γεμάτη με αίμα. Η πρόοδος σε κάθε τομέα ποτέ δεν απαλλάχθηκε από αυτή την ανάγκη: θυσίες στον βωμό της. Να φταίνε τα πολιτικά συστήματα όπως αυτά μετεξελίχθηκαν στο πέρασμα των αιώνων, να φταίνε οι κοινωνικές ανισότητες που είναι παρούσες σε κάθε εποχή και υπό οποιοδήποτε καθεστώς; Τι, τελικά, είναι αυτό που οπλίζει ματωμένες πένες να γράφουν στο βιβλίο της Ιστορίας;

Στις μέρες μας έχει ξεδιπλωθεί το πέπλο της οικονομικής κρίσης με όλες του τις πολυεπίπεδες προεκτάσεις. Αντιμετωπίζεται σαν κάτι πρωτόγνωρο και είναι, στην πραγματικότητα, για ένα μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού που δεν έζησε ποτέ υπό τέτοιες απειλές. Στο πέρασμα των χρόνων όμως δεν είναι τίποτα καινούριο. Αν λάβουμε υπ' όψιν και τις σύγχρονες δομές καθώς και τον τρόπο λειτουργίας των συστημάτων στον αναπτυγμένο κόσμο είναι σαν μια αόρατη δύναμη να προκαθορίζει την πορεία αυτών των κοινωνιών προς αναπόφευκτες κρίσεις ώστε να ξεπερνιούνται και να οδηγούν στις επόμενες κοκ. Με αυτό τον τρόπο επαληθεύεται και η κυκλικότητα των γεγονότων ως ιστορικά φαινόμενα.

Η κρίση στην Ελλάδα έχει κάποια ποιοτικά χαρακτηριστικά που την καθιστούν μοναδική για τη χώρα. Ποτέ άλλοτε η Ελλάδα σαν συντεταγμένο κράτος δεν βρέθηκε μπροστά στο φάσμα της οικονομικής καταστροφής υπό τέτοιες συνθήκες και όρους: ευρισκόμενη, δηλαδή, εντός ενός ευρωπαϊκού συνεταιρισμού κρατών που χρησιμοποιούν κοινό νόμισμα - σκληρό από οικονομικής θεώρησης, σκληρότερο από οποιοδήποτε νόμισμα κυκλοφορούσε ποτέ στη χωρά. Αδυνατώντας να ασκήσει ανεξάρτητα νομισματική πολιτική έρχεται αντιμέτωπη με προβλήματα δεκαετιών που καλλιεργούνταν χωρίς κανένα προγραμματισμό και πλέον χωρίς κανένα τιμονιέρη. Μια χώρα ακυβέρνητη χωρίς σχέδιο που προσπαθεί να βρει διέξοδο από μια ασφυκτική κατάσταση. 

Το ότι τα πράγματα δεν πήγαιναν καλά ήταν περισσότερο από εμφανές στον οποιονδήποτε. Εξίσου εμφανές ήταν ότι οι κυβερνώντες γνώριζαν. Μπροστά όμως στο πολιτικό κόστος όλοι συνέχιζαν όπως είχαν μάθει από τη μεταπολίτευση κι ύστερα. Το πλήρωμα του χρόνου έφτασε - η Ελλάδα θα έπρεπε να τεθεί προ των ευθυνών της. Και μπροστά σε αυτές ήταν ανοργάνωτη, ανέτοιμη και πολυφωνική. Μόνο που έτσι το μόνο που κάνεις είναι να παράγεις θόρυβο, όχι λύσεις. Και αναμένουμε τον τρόπο που θα τελειώσει όλη αυτή η ιστορία καθώς σταδιακά εντάσσεται όλο και περισσότερο στο πλαίσιο μιας ευρύτερης υφεσιακής πορείας του νότου της Ευρώπης, της Ευρώπης στο σύνολό της και των ΗΠΑ όπου οι ανησυχίες πληθαίνουν και πάλι.

Κανείς δεν μπορεί να είναι απόλυτα σίγουρος για το αν και κατά πόσο ο ιστορικός του μέλλοντος θα κρίνει τα γεγονότα των ημερών μας με τον ίδιο τρόπο που τα κρίνουμε εμείς. Η καταχώρηση θα κριθεί και από την έκβαση των πραγμάτων. Αυτά που στις μέρες μας θεωρούνται σταθερές και νόρμες δεν είναι καθόλου βέβαιο πως θα διατηρούνται σε 50 - 100 χρόνια. Εξετάζοντας μια ιστορική κρίση δημιουργείται η ανάγκη να μπορεί κανείς να αποστασιοποιηθεί από την εποχή του και να είναι σε θέση να κρίνει λαμβάνοντας περισσότερο υπ' όψιν τις επικρατούσες συνθήκες της εποχής που μελετά. Όσο καλός και ικανός κι αν είναι σε αυτό το κομμάτι όμως η πλήρης αποστασιοποίηση δεν είναι ποτέ δυνατή.

Υπό αυτό το πρίσμα δεν είναι ποτέ τόσο απλό να πας πίσω στο χρόνο και να βρεις ιστορικά ανάλογα ώστε να επιχειρήσεις να δώσεις λύση σε σύγχρονα προβλήματα με βάση περασμένες περιόδους. Όταν χρεοκόπησε η Lehman Brothers τον Σεπτέμβρη του 2008 ανοίγοντας για τα καλά τον ασκό του Αιόλου για τα όσα ακολούθησαν και μας ακολουθούν ακόμα έπαιζε πολύ στα μέσα αλλά και από ειδικούς του χώρου η αναγωγή της κρίσης που ξετυλιγόταν στην κρίση που ξέσπασε στο διάστημα του μεσοπολέμου και ειδικότερα στο Κραχ του 1929. Πέρα από μια συγκριτική προσέγγιση όμως είναι τόσες πολλές οι παράμετροι που είναι απλά αδύνατον να συγκριθούν άμεσα μεταξύ τους δύο τόσο διαφορετικές εποχές. 

Αν, για παράδειγμα, έχω στην κατοχή μου ένα αυτοκίνητο σημερινής τεχνολογίας και χρειάζεται συνεργείο προφανώς και ο μηχανικός του 1930 δεν θα μπορούσε να το επισκευάσει. Αναμφίβολα, θα ήταν σε θέση να αναγνωρίσει τα περισσότερα από τα συνθετικά μέρη του κινητήρα του, θα μπορούσε να επισκευάσει κάποιες βλάβες αλλά, σίγουρα, δε θα ήταν σε θέση να το επαναφέρει στην αρχική του κατάσταση. Με τον ίδιο τρόπο έχει προχωρήσει η ζωή σε όλους τους τομείς - είτε υλικούς είτε πνευματικούς. Με τον ίδιο τρόπο έχει προχωρήσει και η οικονομική σκέψη. 

Η οικονομική σκέψη είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τις ανάγκες τις εποχής της. Ο Adam Smith δεν θα υπήρχε αν δεν είχε υπάρξει η Βιομηχανική Επανάσταση, ο Keynes θα είχε διαφορετικές προτάσεις αν δεν είχαν προηγηθεί ολοκληρωτικές καταστροφές μετά από δύο παγκόσμιους πολέμους μέσα σε 40 χρόνια, ο Friedman δε θα ήταν γνωστός αν δεν υπήρχε η στροφή προς τον συντηρισμό από τη δεκαετία του '70 κι ύστερα.

Επιστρέφοντας στην αρχή του κειμένου και στους λόγους που η ιστορία επαναλαμβάνεται σαν φάρσα, σαν ένα κακομαθημένο που μας βγάζει τη γλώσσα μία απάντηση που μπορεί να δοθεί είναι ότι οι κρίσεις συμπορεύονται με την εξέλιξη. Όσο κι αν αλλάζουν οι εποχές τόσο μετεξελίσσονται και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του "κακού" το οποίο πάντα βρίσκει τον τρόπο να εμφανιστεί. Αυτό είναι δεδομένο όσο η πραγματική βάση των φαινομένων είναι κατά κανόνα και απαρέγκλιτα μία και μοναδική (εκ των πραγμάτων), ο κοινός παράγοντας είναι ένας: ο άνθρωπος.

Προκύπτει ότι μετά από μια εποχή ευημερίας νομοτελειακά η φούσκα σκάει. Η ανθρώπινη απληστία τροφοδοτεί και τρομπάρει το μπαλόνι που στο τέλος σπάει με κρότο. Οι τουλίπες της Ολλανδίας, οι λούστροι-μέτοχοι του 1929, τα golden boys της νέας χιλιετίας, τα δομημένα ομόλογα είναι οι εκφραστές της ίδιας δύναμης. Της απληστίας και της ανάγκης για περισσότερη ιδιοκτησία υλικών και χρήματος. Τα συστήματα ανέκαθεν ανέβαζαν το χρήμα στη θέση του σκοπού. Το έκαναν πάντα και σε αυτό το περιβάλλον έπρεπε να λειτουργήσει ο κάθε άνθρωπος. Σε κάθε σύστημα, σε κάθε καθεστώς, σε κάθε πολίτευμα το χρήμα αποτελούσε σκοπό. Σε όποιο πολιτικό σύστημα κι αν έχει εφαρμοστεί ίσχυε και ισχύει το ίδιο. Κι αυτό ακριβώς ανατροφοδοτούσε την απληστία η οποία εξύψωνε την έννοια του χρήματος που ανατροφοδοτούσε την απληστία που εξύψωνε την έννοια του χρήματος...

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο θα πρέπει να αναζητούνται οι λύσεις. Το περιβάλλον είναι παγκοσμιοποιημένο. Κάθε οικονομική αστοχία ή ατύχημα επιφέρει πολυεπίπεδες αλλαγές σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό. Ο καπιταλισμός που κατηγορείται ως υπαίτιος είναι απλά η φυσική εξέλιξη των πραγμάτων στην πορεία του χρόνου. Οι λύσεις που δίνονται στην πραγματικότητα κάθε φορά ετοιμάζουν το έδαφος για την επόμενη κρίση. Το γεγονός ότι η μόχλευση του χρήματος πολλαπλασιάζεται διαχρονικά και έφτασε να αυξηθεί εκθετικά τα τελευταία χρόνια οδηγεί σε εκρήξεις από φούσκες με όλο και περισσότερο κρότο. Βιώσιμη ανάπτυξη υπό αυτές τις συνθήκες δεν μπορεί να συντηρηθεί. Η επιλογή παροχής περισσότερου και περισσότερου πληθωριστικού χρήματος απλά αναβάλλει την έκρηξη και προετοιμάζει μεγαλύτερες - ειδικά όταν γίνεται χωρίς ρυθμιστικούς κανόνες στους υπεύθυνους διαχείρισής του (τράπεζες κτλ.). Η επιλογή αυστηρής λιτότητας σε μεγάλα κομμάτια του γενικού πληθυσμού που κατέχουν μικρά κομμάτια του πλούτου δε λύνει κανένα πρόβλημα παρά μόνο οξύνει τις αντιθέσεις - ειδικά όταν αποτελεί τη μόνη ασκούμενη πολιτική χωρίς κανένα σχέδιο και πλάνο. 

Επομένως, ποια λύση είναι αυτή που θα μπορέσει να ισορροπήσει την κατάσταση μακροπρόθεσμα; Η αναζήτησή της δεν είναι καθόλου απλή υπόθεση. Ο λόγος της δυσκολίας της είναι η πλήρης εναντίωσή της στην διαμορφωμένη ανθρώπινη φύση. Δε γίνεται να καταργηθεί η ανθρώπινη απληστία ή να τεθεί ένα ταβάνι στο τι μπορεί ο καθένας να έχει στην ιδιοκτησία του - χρειάζεται ρεαλισμός. Εξάλλου, με την παρούσα κατάσταση κάτι τέτοιο θα ήταν ίσως και άδικο για τους ικανότερους, εξυπνότερους κτλ. από τη στιγμή που ο πλούτος προβάλλεται ως ανταμοιβή και εκπλήρωση ονείρων. Δεν μπορεί από τη μια στιγμή στην άλλη να αλλάξει ένας τρόπος σκέψης που συστηματικά καλλιεργείται εδώ και χιλιάδες χρόνια. Σταδιακά όμως διαμορφώνεται αυτή η ανάγκη καθώς τα αδιέξοδα οδηγούν σε μεγάλης έκτασης γεγονότα και οι ματωμένες πένες ετοιμάζονται να καταγράψουν πολλές καινούριες σελίδες στα ιστορικά κιτάπια...